Het verhaal over de Joodse crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg is op vele manieren beschreven in evenzoveel boeken. Bij Amphora Books zijn er zes titels verschenen over het onderwerp, allemaal fantastische verhalen over helden die deden wat gedaan moest worden om zoveel mogelijk kinderen uit handen van de Duitsers te houden. Op deze website gaat de aandacht uit naar de boeken en de stukken in de media die over het onderwerp zijn verschenen.
Henriëtte Pimentel was de directrice van de crèche. Haar levensverhaal staat in Wacht maar. Ze werd vermoord in Auschwitz. Betty gaat over de kinderverzorgster en verzetsheldin Betty Oudkerk. Zij overleefde de oorlog en overleed op hoge leeftijd. Ook Harry & Sieny, het echtpaar Cohen, waren betrokken bij het wegsluizen van de kinderen. Ze overleefden beide de oorlog en vertelden vanaf de jaren tachtig tot op hoge leeftijd het verhaal van de crèche aan iedereen die het horen wilde. Onder de klok en Het grote kinderspel verhalen allebei over de helden die de kinderen nadat ze uit de crèche waren ontsnapt lieten onderduiken. 1943 gaat over de familie Pimentel.
Tijdens een kerkdienst in de zomer van 1942 vindt Jaap Musch zijn roeping. Hij moet joden gaan redden. Met zijn broer Gerard en hun vriend Dick Groenewegen van Wijk zet hij vervolgens een gereformeerde onderduikorganisatie op, de Naamloze Vennootschap.
Terwijl de Duitse vernietigingsmachine op stoom komt, slagen NV leden erin joodse kinderen te ontvoeren uit de creche tegenover de Hollandsche Schouwburg, de wachtkamer van de dood. Ze brengen ze met gevaar voor eigen leven naar pleeggezinnen in Limburg en Overijssel. Daar lijken ze veilig…
Nauwgezette organisatie, hartstochtelijke improvisatie en voortdurende zorg gaan hand in hand in deze geschiedenis van moed, hoop, gebrek en verlies.
Over Onder de klok. Georganiseerde hulp aan joodse kinderen (2012) schreef de pers:
‘Absolute aanrader voor iedereen die meer over dit deel van de Nederlandse geschiedenis wil weten’. – Go2war2.nl
‘Bijzonder en zeer indrukwekkend.’ – Chantal d Aulnis, Hoofd publicaties Anne Frank Stichting
‘De kenner van deze materie in Nederland’. – Max Arian, journalist en een van de geredde kinderen
Bert Jan Flim is de kenner van de joodse onderduik.
In 1942 begonnen de razzia’s die uiteindelijk aan ruim 100.00 Joden het leven zouden kosten. Kleine groepen studenten in Amsterdam en Utrecht zetten hun verontwaardiging om in actie. In hoog tempo – en in nauwe samenwerking met moedige medestanders van allerhande klassen en gezindten – vormden ze een flexibele organisatie die zich ten doel stelde Joodse kinderen te redden.
Terwijl de Duitse vernietigingsmachine op stoom kwam, slaagden de kinderwerkers erin kinderen los te praten bij hun Joodse ouders. Een heel team smokkelde bovendien kinderen onder de ogen van de Duitsers uit de crèche, de wachtkamer van de dood tegenover de Hollandse Schouwburg.
Anderen – meest studentes – namen de kinderen over ‘onder de klok’ op het station en brachten ze per trein naar zusterorganisaties in de provincie. Daar stond – alweer onder de klok – een derde team klaar om de kinderen naar pleeggezinnen te brengen. Rondom deze gezinnen bouwden zij een beschermende cocon, waar hele dorpen bij betrokken waren.
In Onder de Klok, Georganiseerde hulp aan Joodse kinderen reconstrueert historicus Bert Jan Flim dit kinderwerk. Op basis van honderden gesprekken met verzetstrijders en onderduikers weet hij een nagenoeg compleet beeld te schetsen van hun organisatie en hun inzet.
‘Feitelijke verhalen van onuitgesproken heldendom.’ – Arjen Fortuin, NRC Handelsblad
‘Fascinerend verhaal (…). Bert Jan Flim geeft in Onder de klok een levendig en gedetailleerd beeld van deze twee succesvolle organisaties.’ **** – Aleid Truijens, de Volkskrant
‘De auteur heeft oog voor de kleine details (…). Ook schuwt hij niet om de duistere kan van het verhaal te tonen. Door deze mix van leuke, ‘alledaagse’ en aangrijpende gebeurtenissen komt het verhaal levensecht over. (…) het is een afwisselend boek geworden en daarmee toegankelijk voor een breed publiek. (…) een absolute aanrader voor iedereen die meer over dit deel van de Nederlandse geschiedenis wil weten. **** zeer goed – Go2war2.nl
Harry: ‘Ik ben toch tot de conclusie gekomen dat wij ook behoorlijk wat meegemaakt hebben.’
Harry Cohen en Sieny Kattenburg leren elkaar kennen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij werkt voor de Joodse Raad, zij is kinderverzorgster in de crèche, de kinderopvang tegenover de Hollandsche Schouwburg. Op 28 juni 1943, middenin de chaotische omstandigheden van razzia’s en illegaliteit – letterlijk tussen het redden van joodse kinderen door – trouwen ze, tijdens de lunchpauze. Toestemming daarvoor krijgt de minderjarige Sieny per post vanuit Westerbork, waar haar ouders wachten op transport.
Met haar geweldige inlevingsvermogen en steunend op honderden uren research en interviews schreef Shaya een schitterend en ontroerend portret van deze bescheiden helden. Na de oorlog stichtten Harry en Sieny een gezin, verhuisden daarmee naar New York en Mexico en streken uiteindelijk neer in Buitenveldert. Humor, heimwee, rouw en relativeringsvermogen strijden om voorrang in deze dubbelbiografie die een hele eeuw omspant.
Esther Shaya (1966) is hotelier. In haar vrije tijd is zij onderzoekster/schrijfster en redacteur van de boekenreeks Joodse Huizen.
‘Het is een prachtig boek, van grote betekenis voor de naoorlogse generaties.’ – Femke Halsema, Burgemeester van Amsterdam
‘Zojuist het nieuwe boek van Esther Shaya ademloos uitgelezen. Indrukwekkende geschiedenis van Harry & Sieny. Prachtig geschreven!’ – Mieke van Doornen, Linnaeus Boekhandel
‘Het indrukwekkende levensverhaal van Sieny (1924) en Harry (1920) heeft Shaya verwerkt tot een boek dat leest als een combinatie van een geschiedenisboek met foto’s die het verhaal tot leven brengen en een spannende roman.’ – Crescas
‘Een ontroerend en bijzonder dubbelportret over het joodse echtpaar dat een hele eeuw omspant.’ – Dagblad van het Noorden
‘Wat een verhaal.’ – Langs de lijn
In twaalf kleine biografieën van leden van de familie Pimentel wordt duidelijk hoe de Jodenvervolging ingreep in het leven van joodse Amsterdammers.
1943 was een beslissend jaar voor de Portugees-joodse familie Pimentel. Mau dook onder. De zussen Lina, Eef en Greet dachten dat het zo’n vaart niet zou lopen en werden vermoord. Jacques waande zich beschermd door de Calmeyerlijst maar kwam bedrogen uit. Nico Maurits werd gearresteerd voor illegaal wapenbezit waarna de dodenmarsen hem fataal werden. Ella dook onder, samen met haar man en kinderen. Jet redde als directrice van de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg honderden kinderen en werd in Auschwitz vermoord. Bram kwam als lid van de Barneveldgroep samen met zijn vrouw en zoon Pim in Theresienstadt terecht. Nico en Jaap doken onder.
De schrijvers van 1943 raakten gefascineerd door de bijzondere geschiedenis van de joodse familie Pimentel, met name door hun lot in de Tweede Wereldoorlog. Ze deden uitvoerig onderzoek in archieven wat resulteerde in dit aangrijpende document.
De aanleiding voor het schrijven van dit boek over de familie Pimentel is een boekje dat Fokko Weerstra in 2017 schreef over de geschiedenis van zijn huis aan de Sarphatikade 16 in Amsterdam. Henk Dijkman raakte daarbij betrokken. Eén van de voormalige eigenaren was de vooraanstaande arts en chirurg Mau Pimentel. Ook zijn broer Bram, gepensioneerd luitenant-kolonel van het Nederlands-Indische Leger, woonde er enige tijd. De schrijvers van dit boek raakten gefascineerd door de bijzondere geschiedenis van de joodse familie Pimentel, met name door hun lot in de Tweede Wereldoorlog.
Henk Dijkman (1957) is onderzoeker met historische belangstelling. Fokko Weerstra (1963) is eigenaar van een hotel in Amsterdam. Beiden schreven eerder enkele boeken met een historisch thema. Dit is hun eerste co-productie.
“Henriëtte Henriquez Pimentel wordt levendig beschreven in deze indrukwekkende biografie van een sterke vrouw in een periode waarin alles veranderde.”
Henriëtte Pimentel was bewaarschoolhoudster en werd aan het begin van de twintigste eeuw directrice van de Amsterdamse fröbelschool Cornelia. Haar carrière stond in het teken van kinderzorg en in haar vrije tijd toonde ze zich maatschappelijk en politiek betrokken bij de vrouwenbeweging. Na een onrustige periode met verschillende banen in het kinderwerk, werd ze in 1926 directrice van de Vereeniging Zuigelingen-Inrichting en Kinder- huis in de Plantage Middenlaan te Amsterdam, in de volksmond ook wel ‘de crèche’ genoemd.
Ze initieerde nog datzelfde jaar een interne opleiding voor kinderverzorgsters die internationale faam zou verwerven. Toen ze de pensioengerechtigde leeftijd bijna had bereikt, brak de Tweede Wereldoorlog uit. Met dezelfde overgave waarmee ze haar hele leven al voor kinderen had gezorgd, werd ze een van de sleutelfiguren in het heldhaftige plan waarmee zo’n zeshonderd joodse kinderen uit de crèche gered konden worden. Zichzelf bracht ze daarbij niet in veiligheid.
Op basis van intensief onderzoek en vele interviews hebben de auteurs de heldhaftige, gedreven en vooruitstrevende Henriëtte Pimentel zo compleet mogelijk in beeld willen brengen, met aandacht voor de tijdgeest, alsmede voor de geschiedenis van de crèche.
Over Esther Shaya en Frank Hemminga
Esther Shaya (1966) is hotelier en schrijfster. Zij publiceerde verschillende korte verhalen in de boekenserie Joodse Huizen. In 2018 verscheen haar debuut: Harry & Sieny; Overleven in verzet en liefde.
Frank Hemminga (1952) volgde de onderwijzersopleiding aan de Hervormde Pedagogische Academie aan de Amsterdamse Plantage Middenlaan. Zijn moeder werkte tot september 1942 in de crèche.
